დაშრობა

დაშრობა — ღონისძიებათა კომპლექსი, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანის სამეურნეო საქმიანობაზე წყლის არაკეთილსასურველი ზემოქმედების თავიდან აცილებას ან ლიკვიდაციას.

დაშრობის ძირითადი ობიექტები დაჭაობებული და ჭარბტენიანი სავარგულები, მინერალიზებული მიწები. ნიადაგის ფესვთსამყოფელი ფენიდან ჭარბი წყლის მოცილება მელიორაციის ერთ-ერთი ხერხია, რომელიც საშუალებას გვაძლევს ავითვისოთ ახალი მიწები და ავამაღლოთ მათი ეკონომიკური პროდუქტიულობა, რაციონალურად გამოვიყენოთ მექანიზაციისა და ქიმიზაციის საშუალებები. დაშრობის ღონისძიებებს ასევე მიმართავენ აგრეთვე მშენებლობაზე, ტორფის მოპოვებისას, წიაღისეულის ათვისების დროს, სატყეო მეურნეობაში, დასახლებული პუნქტებისა და სამრეწველო ობიექტების შეტბორვისაგან დასაცავად.

არჩევენ დაშრობის ექსტენსიურ და ინტენსიურ სისტემებს. ექსტენსიური დაშრობისთვის გამოიყენება არხების ღია ქსელი, ხოლო ინტენსიურისათვის — სისტემატური დრენაჟი. დამშრობი სისტემის ძირითადი ელემენტებია: დასაშრობი ტერიტორია, წყალმიმღები (მდინარე, ტბა, ზღვა), დამშრობი ქსელი (მარეგულირებელი, გამტარი, გადამღობი), ჰიდროტექნიკური ნაგებობები (რაბი, სათვალთვალე ჭა, არხის შესართავი და სხვ.), საგზაო ქსელი (გზები, ხიდები, მილხიდები), საექსპლუატაციო და ბუნების დამცველი ნაგებობები და მოწყობილობები. მარეგულირებელი ქსელი (დრენები, ღია დამშრობები, შემკრებები) აგროვებს და დასაშრობი ტერიტორიიდან განარინებს ზედაპირულ და ნიადაგქვეშა ჭარბ წყლებს.

გამტარი ქსელი (მაგისტრალური არხი, კოლექტორი) წყალს ღებულობს მარეგულირებელი ქსელიდან და აგდებს წყალმიმღებში. გადამღობი ქსელი (სამთო და გადამჭერი არხები) იცავს დასაშრობ ფართობს მომიჯნავე ტერიტორიიდან მოდენილი ზედაპირული და გრუნტის წყლებისაგან. დასაშრობ ტერიტორიას მდინარეთა გადადენილი წყლებისაგან დამბების (ზვინულების) მოწყობით იცავენ. წყლის დაშრობა ხდება თვითდინებითი და მექანიკური სისტემებით, რომლებშიც მაგისტრალური არხიდან კანალიზირებული წყლები იტუმბება წყალმიმღებში. დამშრობი სისტემა დასაშრობი ტერიტორიის წყლის რეჟიმზე ზემოქმედების მიხედვით ორგვარია: ცალმხრივი მოქმედების, როდესაც უზრუნველყოფილია დაშრობა, და ორმხრივი მოქმედების — დამშრობ-გამატენიანებელი. დამშრობი სისტემის კონსტრუქცია დამოკიდებულია ტერიტორიის ბუნებრივ ფაქტორებზე და სამეურნეო-ეკონომიკურ პირობებზე. ტერიტორიის დაშრობამ შეიძლება მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს გარემოზე. ამიტომ, პროექტის შედგენისას გათვალისწინებული უნდა იყოს ბუნების დაცვის ღონისძიებანი, რომლებიც დასაბუთებულ გონივრულ მინიმუმამდე დაიყვანს არასასურველ ეკოლოგიურ ცვლილებებს.

მშენებლობაში მიწების დაშრობა გულისხმობს გრუნტისა და ზედაპირული წყლის არინებას შენობების, ნაგებობების, ქვაბულების, აეროდრომებისა და სხვა ობიექტებისაგან. დაშრობის სამუშაოებს ხშირად თან სდევს ნაგებობების ან მიწის ფართობის წყლისაგან დაცვის ღონისძიებები (კერძოდ, ჯებირების, თხრილების, დამცავი დრენაჟების, ჰიდროიზოლაციის მოწყობა). წყლის ასარინებლად აგებენ ამოსაშრობ და სარინ არხებს, საგდებ დრენაჟებს, წყალდასაწევ დანადგარებს. როცა გრუნტის წყლის დონე მაღალია, შენობათა სარდაფებს ჰიდროიზოლაციით იცავენ, ხოლო გრუნტის წყლის დონეს დრენაჟების სისტემით სწევენ დაბლა. სამშ. სამუშაოთა შესრულების დროს ქვაბულების დასაშრობად მიმართავენ გრუნტის წყლის დონის ხელოვნურ (ღრმა) დაწევას.

საქართველო

საქართველოში ჭაობებისა და ჭარბტენიანი მიწების საერთო ფართობი 255 000 ჰა-ს აღემატება, აქედან 30 000. ჰა აღმოსავლეთ ნაწილშია (წითელი გორა, ლაკბე, ერწო-თიანეთი, ხელთუბანი, ხვედურეთი, ქცია-ნარიანი და სხვ.), დანარჩენი 225 000 ჰა კი მდებარეობს დასავლეთ რეგიონებში, კოლხეთის დაბლობზე, ტენიანი სუბტროპიკების ზონაში, რომლის ათვისება ინტენსიურად ხდებოდა XX საუკუნეში ჩაის, ციტრუსების და სხვა სუბტროპიკული და ტექნიკური კულტურების სამრეწველო წარმოების მიზნით. დაშრობა-მელიორაციის ღონისძიებებს დიდი მნიშვნელობა აქვს ასევე შავი ზღვის საკურორტო ზონის განვითარებისათვის.

1930-იანი წლებიდან საქართველოში ფართო მასშტაბით ხორციელდებოდა ჭაობიანი ნიადაგების დაშრობა. 1987 წლამდე დამშრალი იყო 150 000 ჰა, სადაც შესაძლებელი გახდა სხვადასხვა სამეურნეო საქმიანობა. ამ სამუშაოების მნიშვნელოვანი შედეგი იყო ტროპიკული მალარიის აღკვეთა.

ლიტერატურა

• გავარდაშვილი გ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012. — გვ. ?.

• ხურცილავა ა., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, თბ., 1978. — გვ. 410.