მანშუკ მამედოვა
მანშუკ (მანსია) მამედოვა (ყაზახ. Мәншүк Жиенғалиқызы Мәметова, დ. 2 ოქტომბერი, 1922, სოფელი ჟიეკუმი, ყირგიზეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა — გ. 15 ოქტომბერი, 1943, ნეველის მახლობლად) — კალინინის ფრონტის მე-3 დარტყმითი არმიის მე-100 ცალკეული ბრიგადის მეტყვიამფრქვევე, უფროსი სერჟანტი, პირველი ყაზახი ქალი, რომელსაც მიენიჭა საბჭოთა კავშირის გმირის წოდება.
ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
იგი დაიბადა 1922 წლის 2 ოქტომბერს ურალის პროვინციის ურდინსკის რაიონის სოფელ ჟიეკუმში (ამჟამად ყაზახეთის რესპუბლიკაში),[1] ყაზახური,[1] შერკეშის კლანიდან.[2][3] დაბადებისას მან მიიღო სახელი მანსია. ადრეულ ბავშვობაში იგი იშვილა უშვილო ცოლ-ქმარმა, მამეტოვებმა — ამინამ და ახმეტმა, ინფექციონისტებმა, რომლებიც ნათესავების სახლში იმყოფებოდნენ მივლინების დროს (ყაზახურ ოჯახებში, ტრადიციულად, შეეძლოთ უფროსი შვილის გადაეცათ ნათესავებისთვის გასაზრდელად, მანსიას მშვილობლებს შვილის ყოლა არ შეეძლოთ). მის ბიოლოგიურ მშობლებს, მამა ჟიენგალს და დედა ტოილშას სჯეროდათ, განათლებული მამეტოვების ოჯახში მათ ქალიშვილს შეეძლო მიეღოთ ღირსეული განათლება და ექნებოდა უკეთესი მომავალი. მანსიას დედობილი მოფერებით მონშაკს, მონშაგიმ — ჩემი მარგალიტს ეძახდა. ერთ-ერთი ვერსიით, გოგონამ ვერ წარმოთქვამდა სიტყვას „მონშაკი“ და ამბობდა მხოლოდ „მანშუკის“, სწორედ ასე დაფიქსირდა მისი სახელი დოკუმენტებში. იმ წლებში საკმარისი სამუშაო იყო ინფექციური დაავადებების ექიმებისთვის, ოჯახი ხშირად გადადიოდა სამუშაოდ სარატოვის ოლქში, მანგიშლაყზე, მოგვიანებით ახმეტ მამედოვი დაინიშნა ურალსკში რეგიონალური ჯანდაცვის ხელმძღვანელად (მამედოვების ურალის სახლში ახლა მანშუკის მუზეუმია). 1930-იანი წლების შუა ხანებში მშობლები საცხოვრებლად ალმა-ატაში გადავიდნენ, სადაც მანშუკმა დაამთავრა მუშათა სკოლა და ორი წლიანი სამედიცინო სკოლა. მუშაობდა ყაზახეთის სსრ სახალხო კომისართა საბჭოს აპარატში, სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილის მდივანად. 1938 წელს ახმეტ მამედოვი დააპატიმრეს, როგორც ალაშორდას ყოფილი დასავლური ფრთის ფიგურა. ის დაკავებიდან მალევე დახვრიტეს, თუმცა ახლობლებმა დიდი ხნის განმავლობაში არ იცოდნენ მისი ბედის შესახებ. დედობილმა ამინამ თავის ქალიშვილს ურჩია ანკეტაში მხოლოდ პირველი მშობლების მონაცემები მიეთითებინა: „ყველას უთხარი, რომ შენი მშობლები არიან მამა ჟიენგალი და დედა ტოილშა — და რომ ისინი დაიღუპნენ ურდაში!“. მაგრამ მანშუკს სჯეროდა მამის უდანაშაულობის და არ შეუცვლია გვარი, არ ეშინოდა ბრძოლა მამის პატიოსანი სახელისთვის და სამი წერილი მისწერა სტალინს, სადაც ცდილობდა დაემტკიცებინა, რომ მამამისი ცილისწამების მსხვერპლი იყო. ამავდროულად, მის მშობელი მამა ურდაში დაადანაშაულეს მარცვლეულის ქურდობაში,დააპატიმრეს და მალევე გარდაიცვალა პატიმრობაში.
წითელ არმიაში 1942 წლის სექტემბრიდან,ის იყო მე-100 ყაზახური ცალკეული მსროლელი ბრიგადის შტაბის კლერკი (1943 წლის 8 დეკემბერს გადაკეთდა 1 მსროლელ დივიზიად. შემდგომში დივიზიას მიენიჭა წითელი დროშის ორდენი, მიენიჭა საპატიო სახელი „ბრესტი“), შემდეგ კი მუშაობდა მედდად. ფრონტზე მან დაამთავრა ტყვიამფრქვევის კურსები და დაინიშნა ტყვიამფრქვევის ეკიპაჟის საბრძოლო ნაწილის პირველ ნომრად.[4]
1943 წლის 15 ოქტომბერს, ქალაქ ნეველის განთავისუფლებისთვის მძიმე ბრძოლებში (ნეველის შეტევითი ოპერაცია), დომინანტური სიმაღლის დაცვის დროს, ტყვიამფრქვევთან მარტო დარჩენილმა, მტრის 70-მდე ჯარისკაცი გაანადგურა,[5] თავად მძიმედ დაიჭრა თავში ნამსხვრევებით და დაიღუპა.
მანშუკ მამედოვი დაკრძალულია ნეველში.
უფროს სერჟანტ მამედოვას საბჭოთა კავშირის გვარდიის გმირის წოდება, სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1944 წლის 1 მარტის ბრძანებულებით. იგი გახდა პირველი გოგონა ყაზახეთიდან, რომელმაც მიიღო ეს უმაღლესი ჯილდო.
ხსოვნა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მანშუკ მამედოვას დიდი პატივი მიაგეს მის სამშობლოში. მას მ.ხაკიმჟანოვამ მიუძღვნა ლექსი „მანშუკი“. 1969 წელს რეჟისორმა მ.ს.ბეგალინმა ა.ს.კონჩალოვსკის სცენარის მიხედვით გადაიღო ფილმი "მანშუკის სიმღერა", სადაც მანშუკის როლი განასახიერა ნ.უ. არინბასაროვამ. 2022 წელს ასევე გადაიღეს 6 ეპიზოდიანი სატელევიზიო სერიალი „მანშუკი“, რომელის პრემიერა შედგა იმავე წლის დეკემბერში ტელეკომპანია „ხაბარზე“, მთავრი როლი შეასრულა მსახიობმა ზუჰრა საიპიმ. მანშუკ მამედოვას სახელს ატარებს ქალაქ შიმქენთში 35-ე სკოლა და ქუჩა, ქალაქ ტარაზში — №27-ე სკოლა, ასევე — საშუალო სკოლა სოფელ შიმირიში, ხოლო ალმა-ატაში — №28 ტექნიკური ლიცეუმი. ასევე ალმა-ატაში, ურალში, საიხინში, ერთ-ერთ ცენტრალურ ქუჩას მანშუკ მამედოვას სახელი ჰქვია, ხოლო ცენტრალურ მოედანზე არის ყაზახი გოგონების — ომის გმირების — მანშუკ მამედოვა და ალია მოლდაგულოვას ბრინჯაოს წყვილი ძეგლი. ალმა-ატას სამხრეთით მალო-ალმათის მთის მთავარ ქედზე არის მწვერვალი, სახელად მანშუკ მამედოვა. ნეველში 1978 წელს მ.მამედოვას ძეგლი დაუდგეს და მის სახელს ატარებს ასევე ქუჩა. 2010 წელს 1 მაისს მოხდა ამ ძეგლის განახლება.[6] ურალსკში (ყაზახეთი) 1988 წელს მის სახელობის მოედანზე მ.მამედოვას ხუთმეტრიანი და რვა ტონიანი ძეგლი დაუდგეს. ოცდაათ წლის შემდეგ, 2017 წელს იგი შეიცვალა ახლით, რომელიც მიეძღვნა დიდი სამამულო ომის სამ გმირს — მანშუკ მამეტოვას, ალია მოლდაგულოვას და ხიუაზ დოსპანოვას, სახელწოდებით "ყაზახი ხალხის დიდებული ქალიშვილები".[7] ურალსკში (ყაზახეთი) სარაიშკის ქუჩაზე მდებარეობს მ. მამედოვას სახლმუზეუმი (სახელმწიფო დაწესებულება „ მ. მამედოვას სახელობის მემორიალური მუზეუმი“).[8] ურალსკის მუზეუმის საფუძველზე, მანშუკის მუზეუმი გაიხსნა აქტობეში 2010 წელს.[9] ასტანაში ერთადერთი სამკერვალო ქარხანა მანშუკ მამედოვას სახელს ატარებს. 2022 წელს ყაზახეთის ბანკმა მის საპატივსაცემოდ გამოუშვა სამახსოვრო 100 ტენგეს მონეტა.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ 1.0 1.1 Герой Советского Союза Маметова Маншук Жиенгалеевна :: Герои страны. ციტირების თარიღი: 2015-08-26
- ↑ Қазақтың қаһарман қызы Мәншүк Мәметова. От кешкен тағдыры. ციტირების თარიღი: 2020-01-30
- ↑ Архивированная копия. ციტირების თარიღი: 2020-01-30
- ↑ О мобилизации женщин на разных этапах Великой Отечественной войны. ციტირების თარიღი: 2021-04-08
- ↑ “Kazakhstan History” portal. e-history.kz. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-27. ციტირების თარიღი: 2018-01-24.
- ↑ В Невеле открыли обновлённый памятник защитнице города Маншук Маметовой დაარქივებული 2010-05-07 საიტზე Wayback Machine. .
- ↑ В Уральске открыли памятник трем героям ВОВ. Мой город (2017-06-26). ციტირების თარიღი: 2017-07-26.
- ↑ Кайнеденова А. Украденными из музея экспонатами Маншук Маметова никогда не пользовалась დაარქივებული 2016-02-20 საიტზე Wayback Machine. // Мой Город, Май 22, 2014.
- ↑ Сариева Б. Музей Маншук დაარქივებული 2016-06-25 საიტზე Wayback Machine. // Актюбинский вестник, 13 мая 2010.